Mua rau xanh tại siêu thị Co.opmart, TP.HCM - Ảnh: Q.ĐỊNH
Nhưng chúng ta phải hiểu bác sĩ nói trong bối cảnh của thời đại hôm nay, tức là môi trường chúng ta đang sống hiện tại với đồ ăn thức uống thừa mứa, người người bị ngập ngụa trong thịt và dầu mỡ, nên khái niệm "ăn chay để giữ sức khỏe" đã ra đời.
Những năm 198x, sắn còn không có mà ăn, ăn trừ bữa rau khoai lang, rau sam hay rau má là bình thường, nói gì đến thịt. Người nào cũng gầy gò như que tăm cắm hạt nhãn. Nhà có quả trứng gà ung, cũng chỉ dám dành cho đứa trẻ đang tuổi ăn tuổi lớn, hoặc người bệnh cần dinh dưỡng.
Thời ấy bạn đã nghe ai nói ăn chay tốt cho sức khỏe chưa? Những gia đình ở nông thôn, phải đến chiều 30 Tết mới có cân thịt treo trên vách nhà. Thế hệ 50+ lúc bé ai cũng ăn chay hoàn toàn, nên người nào cũng thấp lùn.
Theo số liệu từ Ngân hàng Thế giới, tuổi thọ trung bình của người Việt năm 1975 cả đất nước "ăn chay trường" là 62,88 tuổi, so với năm 2020 là 75,38 tuổi.
Chế độ ăn liên quan rất nhiều đến sức khỏe
Chế độ ăn quá nhiều thịt hay ăn chay trường tuyệt đối là hai thái cực rất nguy hiểm. Chúng tôi xin phân tích ảnh hưởng của chế độ ăn chay trường với sức khỏe trước:
- Thiếu protein
Một số người có thể nói rằng thực phẩm làm từ đậu nành cũng chứa nhiều protein, chúng ta có thể nạp protein bằng cách ăn đậu phụ, mà không cần phải ăn thịt cá. Thực tế đạm thực vật và đạm động vật khác nhau về thành phần và số lượng acid amin, đạm thực vật thiếu immunoglobulin đóng vai trò miễn dịch, thiếu acid amin thiết yếu như lysine.
Đạm thực vật có lớp vỏ xơ bao bọc bên ngoài nên sự tiêu hóa và hấp thu đạm thực vật kém hơn. Cơ thể có 20% protein nên rất cần acid amin, tổng số 22 loại được lấy từ thực phẩm, trong đó 8 loại acid amin thiết yếu. Đạm thực vật không đủ/không cân đối các acid amin thiết yếu, nên ăn thuần chay sẽ có nguy cơ thiếu đạm.
Khi cơ thể thiếu protein động vật sẽ gây ra thiếu máu, suy dinh dưỡng, loãng xương, hốc hác, thiếu năng lượng, thể lực kém, mệt mỏi, suy giảm trí nhớ, rối loạn nội tiết, lão hóa sớm...
- Thiếu vitamin
Bình thường, chúng ta phải ăn nhiều trái cây để bổ sung vitamin, cải thiện tình trạng tức giận, chống viêm loét miệng. Vitamin cũng được tìm thấy trong các loại rau củ quả, nhưng hàm lượng và số lượng vitamin ở mỗi loại rau không thể so được với thịt, thịt rất giàu vitamin.
Những người ăn chay trường thiếu vitamin A và E, niêm mạc túi mật dễ bong tróc, là nguyên nhân gây viêm túi mật, sỏi túi mật, thậm chí ung thư túi mật là hậu quả của túi mật bị sỏi và viêm mãn.
Vitamin D có nhiều trong thịt cá và trứng, nên bổ sung bằng ăn thịt là chính, tổng hợp vitamin D từ ánh nắng mặt trời không đủ, nhất là phụ nữ sợ đen da, đặc biệt mùa đông không có nắng. Vitamin D chỉ tích trữ trong cơ thể được 2 tháng là hết.
Vai trò quan trọng của vitamin D là duy trì xương, răng, giữ cho cơ thể khỏe mạnh. Thiếu hụt vitamin D có thể dẫn đến ung thư, bệnh tim mạch, đau nửa đầu, trầm cảm.
Vitamin B12 có rất nhiều trong các loại thịt cá bơ sữa phô mai, nhưng lại không tồn tại ở các loài thực vật, ngoại trừ rong biển và tảo xoắn giàu B12. Chức năng quan trọng của vitamin B12 là thúc đẩy sự phát triển và trưởng thành của hồng cầu, duy trì tạo máu bình thường của cơ thể.
Ăn chay trường nguy cơ dẫn đến thiếu máu hồng cầu to, biểu hiện các triệu chứng như cơ thể lúc nào cũng bơ phờ mệt mỏi, thở hụt hơi và chỉ thở thôi cũng đã thấy mệt, buồn ngủ, da xanh tái và hệ tim mạch dễ mắc bệnh do thiếu máu.
Vitamin B12 cũng có tác động quan trọng đối với hệ thần kinh, khi thiếu B12 sẽ ảnh hưởng đến chức năng của vỏ myelin của dây thần kinh, dẫn đến tay chân bị yếu, nếu thiếu hụt liên tục còn có thể dẫn đến trầm cảm, suy giảm trí nhớ, mất trí nhớ, rối loạn nhận thức, tinh thần sa sút, hoang tưởng, tê bì tay chân, giảm căng cơ và các tổn thương hệ thần kinh khác, tăng nhịp tim, nguy cơ mắc bệnh mạch máu não, teo não.
- Thiếu nguyên tố vi lượng
Các nguyên tố vi lượng như sắt, kẽm, kali, phốt pho, magiê, canxi và nhiều nguyên tố vi lượng khác đều có sẵn trong thịt, rất có lợi cho cơ thể con người. Một số nguyên tố vi lượng không có sẵn trong các loại rau xanh, nên cần phải bổ sung loại rau củ sẫm màu, nhưng cũng không thể đủ.
Nguồn cung cấp sắt tốt nhất là thịt và gan động vật, bởi vì nó chủ yếu là sắt heme trong hồng cầu động vật nên rất dễ hấp thụ, trong khi sắt trong thực vật không phải sắt heme nên khó hấp thụ. Người ăn chay dễ bị thiếu sắt, dẫn đến thiếu máu thiếu sắt, chán ăn, mệt mỏi.
Khoáng chất vô cùng quan trọng, như magiê, phốt pho, mangan và canxi. Xương người là một kho khoáng chất, nó được tích thụ từ trước 30 tuổi nhờ chế độ ăn uống giàu khoáng chất, mà khoáng chất thì phải lấy từ thịt. Sau 30 tuổi xương không tích tụ khoáng chất nữa.
Không ăn thịt cơ thể sẽ thiếu khoáng chất, lúc đó khoáng chất sẽ được huy động từ xương, xương cột sống bị loãng, cơ thể sẽ nhanh lùn do các đốt sống bị xẹp xuống, hàng loạt tổn thương khác như thoát vị đĩa đệm, gãy xương tăng, đau mỏi cơ thể.
Thiếu kẽm, tinh trùng nam giới sẽ giảm, tinh dịch loãng như nước mưa, dẫn đến liệt dương xuất tinh sớm, lâu dần nội tiết tố nam suy giảm cũng là nguyên nhân gây loãng xương. Kẽm và mangan không đủ, sẽ gây ra lão hóa sớm, tóc bạc sớm và rụng nhiều, nướu răng tụt, răng yếu và rụng; nên ăn chay trường không làm chậm lại được quá trình lão hóa.
Chế độ ăn quá nhiều thịt hay ăn chay trường tuyệt đối là hai thái cực rất nguy hiểm. Chúng tôi xin phân tích ảnh hưởng của chế độ ăn chay trường với sức khỏe trước:
- Thiếu protein
Một số người có thể nói rằng thực phẩm làm từ đậu nành cũng chứa nhiều protein, chúng ta có thể nạp protein bằng cách ăn đậu phụ, mà không cần phải ăn thịt cá. Thực tế đạm thực vật và đạm động vật khác nhau về thành phần và số lượng acid amin, đạm thực vật thiếu immunoglobulin đóng vai trò miễn dịch, thiếu acid amin thiết yếu như lysine.
Đạm thực vật có lớp vỏ xơ bao bọc bên ngoài nên sự tiêu hóa và hấp thu đạm thực vật kém hơn. Cơ thể có 20% protein nên rất cần acid amin, tổng số 22 loại được lấy từ thực phẩm, trong đó 8 loại acid amin thiết yếu. Đạm thực vật không đủ/không cân đối các acid amin thiết yếu, nên ăn thuần chay sẽ có nguy cơ thiếu đạm.
Khi cơ thể thiếu protein động vật sẽ gây ra thiếu máu, suy dinh dưỡng, loãng xương, hốc hác, thiếu năng lượng, thể lực kém, mệt mỏi, suy giảm trí nhớ, rối loạn nội tiết, lão hóa sớm...
- Thiếu vitamin
Bình thường, chúng ta phải ăn nhiều trái cây để bổ sung vitamin, cải thiện tình trạng tức giận, chống viêm loét miệng. Vitamin cũng được tìm thấy trong các loại rau củ quả, nhưng hàm lượng và số lượng vitamin ở mỗi loại rau không thể so được với thịt, thịt rất giàu vitamin.
Những người ăn chay trường thiếu vitamin A và E, niêm mạc túi mật dễ bong tróc, là nguyên nhân gây viêm túi mật, sỏi túi mật, thậm chí ung thư túi mật là hậu quả của túi mật bị sỏi và viêm mãn.
Vitamin D có nhiều trong thịt cá và trứng, nên bổ sung bằng ăn thịt là chính, tổng hợp vitamin D từ ánh nắng mặt trời không đủ, nhất là phụ nữ sợ đen da, đặc biệt mùa đông không có nắng. Vitamin D chỉ tích trữ trong cơ thể được 2 tháng là hết.
Vai trò quan trọng của vitamin D là duy trì xương, răng, giữ cho cơ thể khỏe mạnh. Thiếu hụt vitamin D có thể dẫn đến ung thư, bệnh tim mạch, đau nửa đầu, trầm cảm.
Vitamin B12 có rất nhiều trong các loại thịt cá bơ sữa phô mai, nhưng lại không tồn tại ở các loài thực vật, ngoại trừ rong biển và tảo xoắn giàu B12. Chức năng quan trọng của vitamin B12 là thúc đẩy sự phát triển và trưởng thành của hồng cầu, duy trì tạo máu bình thường của cơ thể.
Ăn chay trường nguy cơ dẫn đến thiếu máu hồng cầu to, biểu hiện các triệu chứng như cơ thể lúc nào cũng bơ phờ mệt mỏi, thở hụt hơi và chỉ thở thôi cũng đã thấy mệt, buồn ngủ, da xanh tái và hệ tim mạch dễ mắc bệnh do thiếu máu.
Vitamin B12 cũng có tác động quan trọng đối với hệ thần kinh, khi thiếu B12 sẽ ảnh hưởng đến chức năng của vỏ myelin của dây thần kinh, dẫn đến tay chân bị yếu, nếu thiếu hụt liên tục còn có thể dẫn đến trầm cảm, suy giảm trí nhớ, mất trí nhớ, rối loạn nhận thức, tinh thần sa sút, hoang tưởng, tê bì tay chân, giảm căng cơ và các tổn thương hệ thần kinh khác, tăng nhịp tim, nguy cơ mắc bệnh mạch máu não, teo não.
- Thiếu nguyên tố vi lượng
Các nguyên tố vi lượng như sắt, kẽm, kali, phốt pho, magiê, canxi và nhiều nguyên tố vi lượng khác đều có sẵn trong thịt, rất có lợi cho cơ thể con người. Một số nguyên tố vi lượng không có sẵn trong các loại rau xanh, nên cần phải bổ sung loại rau củ sẫm màu, nhưng cũng không thể đủ.
Nguồn cung cấp sắt tốt nhất là thịt và gan động vật, bởi vì nó chủ yếu là sắt heme trong hồng cầu động vật nên rất dễ hấp thụ, trong khi sắt trong thực vật không phải sắt heme nên khó hấp thụ. Người ăn chay dễ bị thiếu sắt, dẫn đến thiếu máu thiếu sắt, chán ăn, mệt mỏi.
Khoáng chất vô cùng quan trọng, như magiê, phốt pho, mangan và canxi. Xương người là một kho khoáng chất, nó được tích thụ từ trước 30 tuổi nhờ chế độ ăn uống giàu khoáng chất, mà khoáng chất thì phải lấy từ thịt. Sau 30 tuổi xương không tích tụ khoáng chất nữa.
Không ăn thịt cơ thể sẽ thiếu khoáng chất, lúc đó khoáng chất sẽ được huy động từ xương, xương cột sống bị loãng, cơ thể sẽ nhanh lùn do các đốt sống bị xẹp xuống, hàng loạt tổn thương khác như thoát vị đĩa đệm, gãy xương tăng, đau mỏi cơ thể.
Thiếu kẽm, tinh trùng nam giới sẽ giảm, tinh dịch loãng như nước mưa, dẫn đến liệt dương xuất tinh sớm, lâu dần nội tiết tố nam suy giảm cũng là nguyên nhân gây loãng xương. Kẽm và mangan không đủ, sẽ gây ra lão hóa sớm, tóc bạc sớm và rụng nhiều, nướu răng tụt, răng yếu và rụng; nên ăn chay trường không làm chậm lại được quá trình lão hóa.
Ăn đủ chất để mạnh khỏe
Trong vài tuần đầu tiên ăn chay hoàn toàn, cơ thể sẽ phải ăn tăng lượng ngũ cốc, các loại hạt, rau, trái cây để cung cấp năng lượng. Do lượng carbonhydrate tăng, dạ dày chủ yếu là acid nên khó tiêu hóa, cảm giác ậm ạch. Manh tràng và ruột thừa cũng gây khó dễ với tiêu hóa các loại chất xơ, bụng luôn trướng hơi, đau bụng...
Những tuần sau, dịch vị dạ dày bớt acid, vi khuẩn đường ruột thay đổi, các rối loạn cũng sẽ giảm đi. Tuy nhiên bụng vẫn trướng. Sau 3 - 6 tháng thấy làn da bắt đầu cải thiện, mụn trứng cá sẽ dần dần biến mất. Thông thường các món ăn chay ít muối sẽ có lợi đối với sức khỏe tim mạch, giúp ngăn ngừa bệnh tim, đột quỵ và giảm nguy cơ mắc bệnh tiểu đường.
Nhưng sau một năm trở đi thì có thay đổi, da mai mái, mắc các bệnh ngoài da do rối loạn chuyển hoa lipid dẫn đến dầu mỡ gây tắc lỗ chân lông. Ăn chay trường lâu ngày, ngoài những rắc rối thiếu vitamin và các nguyên tố vi lượng, thì mỡ máu, gan nhiễm mỡ, béo phì, tiểu đường, bệnh tim mạch là những thứ hiện hữu, đe dọa sức khỏe thực sự.
Chế độ ăn quá nhiều thịt, hay ăn chay trường tuyệt đối, là hai thái cực rất nguy hiểm. Ở góc độ dinh dưỡng, khẩu phần ăn hằng ngày của con người phải bổ sung đủ chất đạm, chất béo, vitamin và khoáng chất để duy trì hoạt động chuyển hóa và tiêu hao năng lượng của cơ thể.
Để giữ gìn sức khỏe, nếu chọn ăn chay cần phải nghiên cứu về dinh dưỡng, thường xuyên khám tư vấn bác sĩ, bổ sung đủ chất để dinh dưỡng cân đối.
Trong vài tuần đầu tiên ăn chay hoàn toàn, cơ thể sẽ phải ăn tăng lượng ngũ cốc, các loại hạt, rau, trái cây để cung cấp năng lượng. Do lượng carbonhydrate tăng, dạ dày chủ yếu là acid nên khó tiêu hóa, cảm giác ậm ạch. Manh tràng và ruột thừa cũng gây khó dễ với tiêu hóa các loại chất xơ, bụng luôn trướng hơi, đau bụng...
Những tuần sau, dịch vị dạ dày bớt acid, vi khuẩn đường ruột thay đổi, các rối loạn cũng sẽ giảm đi. Tuy nhiên bụng vẫn trướng. Sau 3 - 6 tháng thấy làn da bắt đầu cải thiện, mụn trứng cá sẽ dần dần biến mất. Thông thường các món ăn chay ít muối sẽ có lợi đối với sức khỏe tim mạch, giúp ngăn ngừa bệnh tim, đột quỵ và giảm nguy cơ mắc bệnh tiểu đường.
Nhưng sau một năm trở đi thì có thay đổi, da mai mái, mắc các bệnh ngoài da do rối loạn chuyển hoa lipid dẫn đến dầu mỡ gây tắc lỗ chân lông. Ăn chay trường lâu ngày, ngoài những rắc rối thiếu vitamin và các nguyên tố vi lượng, thì mỡ máu, gan nhiễm mỡ, béo phì, tiểu đường, bệnh tim mạch là những thứ hiện hữu, đe dọa sức khỏe thực sự.
Chế độ ăn quá nhiều thịt, hay ăn chay trường tuyệt đối, là hai thái cực rất nguy hiểm. Ở góc độ dinh dưỡng, khẩu phần ăn hằng ngày của con người phải bổ sung đủ chất đạm, chất béo, vitamin và khoáng chất để duy trì hoạt động chuyển hóa và tiêu hao năng lượng của cơ thể.
Để giữ gìn sức khỏe, nếu chọn ăn chay cần phải nghiên cứu về dinh dưỡng, thường xuyên khám tư vấn bác sĩ, bổ sung đủ chất để dinh dưỡng cân đối.
(Nguồn: BS Trần Văn Phúc, báo Tuổi trẻ)
SỨC KHOẺ